Metanastis

Σπάρτακος

Στα βουνά της Θράκης μια σκλάβα γέννησε ένα παιδί που κι αυτό
έγινε σκλάβος στα δώδεκα χρόνια του. Από την νεανική του όμως
ηλικία σκεφτόταν πώς να διαλύσει τα δεσμά της σκλαβιάς, 2000
χρόνια πριν από τη διακήρυξη της ελευθερίας των σκλάβων...

«Από την εισαγωγή της ταινίας "Σπάρτακος"
του Stanley Kubrick, με τον Kirk Douglas

Του Χρήστου Κηπουρού {*}

«Σπάρτο» στα αρχαία Ελληνικά -στα λατινικά «spartum»- είναι το σχοινί το οποίο παράγεται από το ομώνυμο θαμνοειδές φυτό. Ίσως ο αμπελώνας του Βεζούβιου, όπου και υπήρχε αυτό, πέραν από τους περίφημους οίνους με τις πολλές ονομασίες προέλευσης, να διαθέτει στο ιστορικό του, μια προέλευση ονομασίας. Ο λόγος για το όνομα του Σπάρτακου. Ο οποίος, σχεδόν αμέσως μετά την έναρξη της επανάστασης, και ενώ βρίσκονταν με τους υπόλοιπους εξεγερθέντες συντρόφους του δούλους της σχολής μονομάχων Καπύης στο γνωστό αυτό ηφαιστιογενές όρος, δέχθηκαν επίθεση από το Ρωμαϊκό στρατό που έσπευσε σε κατάπνιξη του κινήματος τους.

Στην παρθενική της σύγκρουση η αποτελούμενη από 70 έως 80 μέλη, ομάδα τους έκανε χρήση των σπάρτων, των σχοινιών που έλεγα πριν -περί κλώνων αγράμπελης αναφέρονται άλλες πηγές- με αποτέλεσμα να κατεβεί διαμέσου απόκρημνων πλευρών στην υπώρεια, και να βρεθεί στα νώτα του εκστρατευτικού σώματος. Ο αιφνιδιασμός του τελευταίου που ανηφόριζε δια της μοναδικής οδού προσπέλασης στην κορυφή, υπήρξε μεγάλος. Όπως επίσης και οι απώλειες. Ακόμη όμως μεγαλύτερος, υπήρξε ο θαυμασμός της Ρωμαϊκής κοινής γνώμης προς το νέο θρύλο. Το Θράκα επαναστάτη. Τον άνθρωπο των σπάρτων, εξ ου και Σπάρτακος.

Υποθέτω βέβαια ότι είναι έτσι, γιατί μπορεί και να είναι το κύριο όνομά του. Αυτό όμως που γνωρίζω καλά, όπως θα το γνωρίζει και ο καθένας, είναι η αιτία στην οποία και οφείλεται το γεγονός ότι προσέτρεξαν να ενταχθούν στο νέο κίνημα, δεκάδες χιλιάδες δούλων από όλους τους τότε γνωστούς ομώνυμους λαούς. Κέλτες, Θράκες, Ιταλιώτες, αρχαίους Γερμανούς, Γαλάτες, κλπ. Επίσης ένας όχι και ευκαταφρόνητος αριθμός από Ιταλούς ακτήμονες και φτωχούς αγρότες.

Ακόμη κι αν το Σπαρτάκειο κίνημα, περιορίζονταν στον αγώνα για την ελευθερία, απέναντι στην κοσμοκράτειρα και πανίσχυρη Ρώμη -που δεν τη νίκησε λίγες φορές- και δεν επεκτείνονταν σε άλλες αρχές, ιδανικά και δικαιώματα, όπως θα φανεί στη συνέχεια, ακόμη και τότε, άξιζε να εγγραφεί στις δέλτους της παγκόσμιας ιστορίας. Όχι μόνο της ήδη υπάρχουσας αλλά και της συνέχειας. Για αυτό και ο εμπνευστής του θα παραμείνει ένα αιώνιο όσο και παγκόσμιο σύμβολο. Σύμβολο για όλους τους καταπιεσμένους λαούς της γης. Είτε βρίσκονται στα πέρατά της είτε είναι όμοροί μας είτε όμοροι αυτών.

Δεν κάνω σύγκριση με το Ρήγα Φεραίο, που βρήκε μαρτυρικό και αυτός θάνατο, ως γνωστό, μέσα στον Πύργο του Neboisa στο Βελιγράδι. Όμως άλλο μέγεθος είναι τα δυο έστω χρόνια ελεύθερης ζωής που έζησε η επανάσταση του Σπάρτακου -από το φθινόπωρο του 73 μέχρι την άνοιξη του 71 π.Χ.- και άλλο η μιας ώρας ελεύθερη ζωή που διακηρύττει ο Θούριος έστω σε υπερβολική αντιδιαστολή με τα σαράντα χρόνια σκλαβιάς και φυλακής. Το λέω, γιατί η μητέρα Πολιτεία τους, δεν δικαιούται να κάνει διακρίσεις.

Αν πάλι υπάρχει άδικο σε αυτό, τότε τι έκανε η Ελλάδα για τον Σπάρτακο; Σε ποια ιστορία τον έχει συμπεριλάβει; Ποιο βιβλίο εξέδωσε το Ελληνικό κοινοβούλιο; Ποιο κέντρο ίδρυσε; Που υπάρχει άγαλμά του; Έστω στη Θρακική γενέτειρα; Σωστά έχουν δοθεί διδακτορικά από το Ελληνικό πανεπιστήμιο να εκπονηθούν για το Κουρδικό, την εκεί ομώνυμη Αππία οδό των χιλιάδων εσταυρωμένων οικισμών, καθώς και τον Κούρδο Σπάρτακο, τον Αμπντουλάχ Οτζαλάν. Όμως πόσα διδακτορικά δόθηκαν να εκπονηθούν για τα ιδεώδη του Θράκα συμπατριώτη μου; Όπως και τις ανερμήνευτες λογικά πλην υπαρκτές επιρροές της Σπαρτακικής ανθρωπολογίας στην ψυχοσύνθεση των γενιών, των περί την εθνική παλιγγενεσία αιώνων, και κυρίως του τρέχοντος; Όπως τι σημαίνει να έχει κανείς σήμερα μέσα του Σπάρτακο; Όπως έχουν χιλιάδες;

Πέραν όμως αυτών, τι έκανε η Γηραιά ήπειρος για τους Ιρλανδούς, Γερμανούς, και Ιταλούς συμμαχητές του; Ποιος δρόμος σε μια από τις χώρες της, πήρε το όνομά τους; Έστω όμως και στη πατρίδα του επικεφαλής; Η οποία αν μη τι άλλο έχει μόνο να κερδίσει στο Ευρωπαϊκό πεδίο των αρχών και των αξιών αν εμπλουτίσει την αρχαία κλασσική και Ελληνιστική ιστορική χορεία των συμβόλων που ανέδειξε, έτσι ώστε ο Περικλής του Χρυσού Αιώνα, ο Αριστοτέλης, όπως επίσης και ο Αλέξανδρος, να βρουν τη συνέχειά τους στο διεθνές αυτό σύμβολο της ελευθερίας. Στο όνομα του Σπάρτακου και τις αξίες που συμβολίζει. Την ελευθερία της εποχής του, όσο κυρίως τη σημερινή της μορφή και περιεχόμενα.

Ναι μεν είναι απορίας άξιο, όμως ευτυχώς που υπήρχε η κινηματογραφική ταινία του 1960 που έλεγα στην αρχή, και οι προηγούμενες γενιές έμαθαν αυτό που δεν τους διδάχθηκε στα σχολεία. Και ίσως μια θετική επίπτωση να είναι η ονοματολογία των ομώνυμων αθλητικών συλλόγων. Κάτι που ναι μεν είναι προς τιμή τους αλλά που όμως δεν αρκεί. Και που κυρίως δεν σχετίζεται άμεσα με την έννοια της ελευθερίας και της ισότητας. Μόνο εμμέσως σχετίζεται με τον αγώνα και το στίβο των αγώνων είτε πρόκειται για αθλητικούς είτε εθνικούς και κοινωνικούς.

Η Ελληνική ιστορία δεν είναι φυσικά μια εποχή. Έστω δυο. Η κλασσική Αθήνα και άντε η Ελλάδα του 21. Είναι πολλά περισσότερα. Και ένα βιβλίο για το Σπάρτακο δεν υπάρχει. Σκόρπιες αράδες μόνο σε κάποια. Ούτε καν στα Θρακικά βιβλία. Στον γενέθλιο τόπο. Ευτυχώς που υπάρχει στους «παραλλήλους βίους» του Πλουτάρχου, συγκεκριμένα στο βιβλίο: «Νικίας-Κράσσος», που και αυτό πιο εύκολα το βρίσκει κανείς σε αγγλικές εκδόσεις των αρχών του περασμένου αιώνα, παρά στην ελληνική.

Τα λέω αυτά επίσης γιατί και η ίδια η Ιταλία, όφειλε την μεγάλη ευρωπαϊκή αρχή και αξία της ελευθερίας για την οποία επαναστάτησε, αγωνίστηκε και για την οποία έπεσε ο Θράκας ιππέας μετά των χιλιάδων υπερασπιστών του, να την περάσει από τη μνήμη στο μνημείο. Γιατί μπορεί να εκλήφθηκε ως μια ασήμαντη λεπτομέρεια, όμως στην ουσία, ποτέ δεν έπαψε να είναι σημαίνον μέρος του ιστορικού της πολιτισμού. Μεταξύ των άλλων ως προς την κοινωνική διάσταση με την τόσο μεγάλη συμμετοχή των Ιταλών ακτημόνων και φτωχών αγροτών στο ίδιο αυτό κίνημα, και με αίτημα την επιστροφή στη γη που οι ύπατοι και η Ρωμαϊκή Σύγκλητος μετέτρεψαν αυθαίρετα σε τσιφλίκια ολίγων. Τα γνωστά λατιφούντια

Μπορεί οι αναφορές κάποιων Ιταλών αρχαιολόγων για ένα από τα πιο σημαντικά μουσεία, συγκεκριμένα το της Καπύης, περί του ότι σχετίζεται με τον Αννίβα όσο τον Σπάρτακο, να γίνονται από αγαθή πρόθεση, όπως σε ανάλογους λόγους οφείλεται η δημιουργία ομώνυμου camping στην ευρύτερη περιοχή. Όμως το ζήτημα δεν είναι αυτό. Ούτε οι εκ των υστέρων επιστημονικές δημοσιεύσεις για ταφή του Σπάρτακου, όταν όλες οι άλλες ιστορικές πηγές σημειώνουν ότι δεν βρέθηκε πουθενά η σωρός του. Ούτε καν ένα κομματάκι της. Και όταν παρά τις δυο και πλέον χιλιετίες οι οποίες παρήλθαν έκτοτε, συνεχίζει να προκαλεί ανατριχιαστικά συναισθήματα η δια της σταύρωσης «παραδειγματική τιμωρία» των έξη χιλιάδων επαναστατών κατά μήκος της αριστοκρατικής Αππίας οδού. Έναν περίπου αιώνα, πριν από μια άλλη σταύρωση.

Μπορεί η γειτονική χώρα να είναι η κληρονόμος της PAX ROMANA, και σήμερα να υπάρχει η ομώνυμη AMERIKANA, και κάποιοι να θέλουν να κάνουν σημειολογία και να προβούν σε σχόλια. Όμως άλλο Σπάρτακος, άλλο Μπιν Λάντεν. Τόσο ως προς τις μεθόδους και την εθνική και κοινωνική σύνθεση των κινημάτων, όσο κυρίως τις ιδέες. Και πριν από όλα την ιδέα της ελευθερίας. Την ελευθερία σε όλες τις πτυχές της. Αυτό είναι Σπάρτακος. Δεν το λέω επειδή ήταν Θράκας ή επειδή είχε μέσα του τον Ελληνισμό της χωρίς δεσμά ελευθερίας, το επικαλούμαι διότι η ελευθερία όταν συνοδεύεται με υποκατάστατα δεσμά στη θέση των παλιών που διατείνεται ότι προσδοκά να καταργήσει, τότε δεν είναι άλλο από μια νέα σκλαβιά. Ας μην επεκταθώ σε άλλα. Γιατί θα χρειαστεί να συμπληρώσω ότι ο Σπάρτακος δεν υπήρξε συνεργάτης του Πομπήιου ή κάποιου άλλου από τους πλανητάρχες του τότε γνωστού κόσμου.

Αν είναι ο πρώτος μεγάλος επαναστάτης της ιστορίας, και το νέο που φέρνει είναι η ιδανίκευση του Ελληνιστικού πνεύματος προς την ελευθερία, τότε οφείλουμε να πούμε ότι δεν έχουν σχέση με αυτό τα όποια Σπαρτακικά αντίγραφα. Είτε είναι ο κομουνιστικός είτε ο συνδικαλιστικός είτε ο κομματικός είτε ακόμη και ο ρωμαλέος Σπάρτακος, αποτελούν πτυχές παραμορφωτικές αν όχι και εκτρωματικές. Γιατί κανείς τους δεν κατάλαβε ένα απλό πράγμα. Ότι από την εμφάνισή του το ανθρώπινο είδος στη γη, συνοδεύεται από ζεύγος οντοτήτων, όπως πολλά στη ζωή εμφανίζονται ως ζεύγη. Επί του προκειμένου, την κοινωνία και την οικονομία. Όχι μόνο τη δεύτερη. Θεωρίες και συστήματα που περιορίστηκαν μόνο σε αυτή, απέτυχαν. Ο άνθρωπος έχει ανάγκη από τον άνθρωπο. Η κοινωνία πρώτα είναι κοινωνική, είναι κοινωνία. Μετά είναι οικονομική. Οικονομία.

Αυτό δεν είναι κάτι τωρινό. Δεν ήταν διαφορετικά τα πράγματα στο πρωτόγονο χωριό. Όπως και αργότερα, στο γνωστό Κοινό. Και ναι μεν συναντά εκεί κανείς την οικονομία, την άμιλλα, τη σοφία και τη δύναμη ή τον αγώνα για επικράτηση, όμως, αδιαλείπτως από τότε μέχρι σήμερα, το προβάδισμα, το έχει η κοινωνία. Εκατό νέοι θεσμοί και αντίστοιχα σώματα να δημιουργηθούν ή και διακόσια νέα internet να προστεθούν, ο άνθρωπος θα συνεχίσει να έχει ανάγκη από τον άνθρωπο. Δεν το είπε τυχαία ο Δημόκριτος ότι αν ο άνθρωπος δεν έχει έναν τουλάχιστον φίλο, τότε δεν αξίζει να ζει. Η αγορά είναι παρεπόμενο φαινόμενο. Την δημιουργεί η συσσώρευση της παραγωγής, της τέχνης, της γνώσης, της εξειδίκευσης.

Για αυτό και τα μοντέλα που δεν το λαμβάνουν αυτό υπόψη τους, είναι από πριν καταδικασμένα σε αποτυχία. Ακόμη και αν πρόκειται για κάποιο εναλλακτικό σχέδιο είτε παλιότερα για σοσιαλιστικά ή κομουνιστικά είτε και νεότερα, για οικολογικά. Η κοινωνία είναι πολλά περισσότερα από την οικονομία. Οι ιδέες, οι αισθήσεις, οι χαρές και οι κοινές γλώσσες είναι μερικά από αυτά. Όπως τα κοινά πράγματα της ιστορίας της καθεμιάς από της υπάρξεώς της μέχρι σήμερα. Το παραδοσιακό παλιό, τουτέστιν ο καπιταλισμός, αποδεικνύεται στην πράξη ανθεκτικός όχι επειδή στην ουσία είναι τέτοιος -στην οικονομία στηρίζεται άλλωστε και αυτός και στην αγορά- αλλά επειδή αυτό που θέλει να ονομάζεται νέο ή και να τον υποκαταστήσει, κινείται στο ίδιο με αυτόν πεδίο. Και από μόνος του ο οικονομισμός ούτε απειλεί ούτε μπορεί να οικοδομήσει κάτι το νέο.

Ένα μόνο παράδειγμα από τη σημερινή πολιτική, συνδικαλιστική και τηλεοπτική Ελλάδα αρκεί. Αν το μοντέλο Σπάρτακος ζει, τότε χρειάζεται να αναζητηθεί στον οικείο του χώρο. Στην ελευθερία. Επί του προκειμένου, στην ελευθερία της σκέψης, της κίνησης, της έκφρασης. Στην ελεύθερη διακίνηση των ιδεών. Τελικά δηλαδή στο χώρο της Δημοκρατίας, και επόμενα στον περιφερειακό χώρο. Ναι μεν υπάρχει, όπως υπήρξε ανέκαθεν, το οικονομικό ζήτημα και το κλαδικό, όμως ουδέποτε αποτέλεσαν το βασικό στοιχείο του Σπαρτακικού ιδεώδους. Επομένως, ούτε και τώρα.

Όσοι λοιπόν θέλουν να ιδιοποιούνται και να ενσωματώνουν αμφότερα, από τη μια να καμαρώνουν ότι συνιστούν το μαχητή και το νέο, και από την άλλη να μένουν προσκολλημένοι στο παλιό, οφείλουν να γνωρίζουν ότι το «και τούτο ποιείν κακείνο μη αφιέναι», δεν προσφέρεται δια πάσα νόσο. Ούτε ισχύει στη δική τους περίπτωση. Αν θυμίζει αυτό κάτι είναι κόπια Σπάρτακου, κόπια ελευθερίας, κόπια Δημοκρατίας. Τέτοια ταινία μήπως δεν παίζουν και σήμερα συνεχώς τα Μέσα; Προς τι άλλωστε η εμμονή τους από το πρωί μέχρι το βράδι στο οικονομικό και το κλαδικό; Απλά, γιατί από τη μια δεν απειλούν κανέναν. Από δε την άλλη, ευνοούν την ταυτόχρονη έξωση της Δημοκρατίας, του διαλόγου, όσο και του περιφερειακού ζητήματος. Επόμενα την αφαίρεση του κοινωνικού από την κοινωνία.

Και δεν είναι μόνο το παρόν. Η ιστορία είναι γεμάτη από οικονομικές θεωρίες και κινήματα που αντί να ωθήσουν προς τα εμπρός τις κοινωνίες τις άφησαν στάσιμες. Αν δεν τις ώθησαν προς τα πίσω. Ας μην μιλήσουμε όμως για αυτές ή και για τον περασμένο αιώνα που κυρίως έζησαν, πριν αποδημήσουν. Ή για άλλα μοντέλα που αποδήμησαν πρόσφατα. Ας πάμε μέχρι τις αρχαίες επαναστάσεις. Όταν μια από αυτές ξέσπασε κατά την οικοδόμηση των Πυραμίδων στην αρχαία Αίγυπτο, ατυχώς δεν αφορούσε το σπάσιμο των δεσμών της σκλαβιάς, όπως συνέβη με τον Σπάρτακο. Το αντικείμενό της ήταν άλλο. Έγινε για καταβολή δεδουλευμένων. Δεν υπεισήλθε στο δίλημμα σκλαβιά-ελευθερία, που ήταν η ουσία. Και για αυτό κινήθηκε σε πάρα πολύ χαμηλές ποιοτικά σφαίρες σε σχέση με το Σπαρτάκειο κίνημα των ιδανικών του. Όπως σε ανάλογες σφαίρες κινήθηκαν πολλά κινήματα που είδαν το φως κατά τις μεταγενέστερες περιόδους. Από τους στασιαστές Βυζαντινούς στρατιώτες, μέχρι τους απεργούς Κινέζους στρατιώτες, που όπως και οι Αιγύπτιοι εργάτες, διεκδικούσαν και αυτοί πληρωμές.

Από την άλλη ναι μεν έχει δίκαιο ο Κορνήλιος Καστοριάδης ότι και όταν ακόμη καταλαμβάνουν την εξουσία δούλοι, δεν έχουν να επιδείξουν νέους Δημοκρατικούς θεσμούς, όμως παράλληλα θα όφειλε να εξαιρέσει τη συγκεκριμένη περίπτωση του Σπάρτακου. Και καταρχήν για το πρότυπο που δημιούργησε ως προς το θεσμό της ελευθερίας. Γιατί πέραν αυτής και την διαμέσου της Σπαρτακική ώθηση για διαρκή αγώνα και κοινωνικές κατακτήσεις, έδειξε το δρόμο για νέα μοντέλα. Μπορεί μεν η Αθηναϊκή εκκλησία και η ομώνυμη Δημοκρατία, να ενσωμάτωσε την πολιτισμική κληρονομιά των Δημοκρατικών ψηγμάτων χιλιετιών από όλη την ανθρωπότητα, και να είχε πίσω της, μια πολύχρονη άμιλλα πολιτικών και φιλοσοφικών ιδεών, όμως δεν μπορούσε να συμβεί κάτι ανάλογο με τους επαναστάτες δούλους. Είναι δυο ανόμοια μεγέθη και που για αυτό δεν είναι συγκρίσιμα. Ούτε καν στο ζήτημα του διαλόγου.

Στην περίπτωση του Σπάρτακου, το διαπιστώνει κανείς στις ’λπεις, από όπου πέρασαν κάποια στιγμή όπως και από πολλά άλλα σημεία της Ιταλικής χερσονήσου, την Καμπανία, τη Μοδένα, την Καλαβρία, την Απουλία, τα Βασιλικάτα κλπ., οι επαναστάτες δούλοι, όταν το αίτημα που θέτει να παλινοστήσει η κάθε εθνική ομάδα στην πατρίδα της, και ο ίδιος στη δική του πατρίδα, τη Θράκη -εκεί όπου οι Ρωμαϊκές εκστρατεύσεις ήδη διαρκούσαν επί ένα και αιώνα, και όπου προφανώς θα συνέχιζε τον ίδιο υπέρ ελευθερίας αγώνα- απορρίπτεται από όλους. Κάτι που τον αναγκάζει να κάνει πίσω. Και κάτι που έκανε πολλές φορές προηγουμένως αλλά και αργότερα. Αξίζει όμως κανείς να κρατήσει από όλα αυτά, το Κοινό των Θρακών. Σε αυτό που προσδοκούσε να επιστρέψει. Στην κοινωνία των παιδικών και πρώτων νεανικών του χρόνων.

Δεν ξέρω αν μπορεί να ειπωθεί ότι υπήρξε ποτέ κάποια ημεδαπή PAX. Όμως ξέρω ότι ούτε στην κλασσική Αθήνα ούτε στην Αλεξανδρινή Μακεδονία υπήρξε κίνημα δούλων ή Σπάρτακος. Ο οποίος βέβαια δεν πήγε μόνος του στη Ρώμη. Τον μετέφεραν προφανώς ως αιχμάλωτο κατά τη διάρκεια μιας από τις αλλεπάλληλες εκστρατείες. τους. Και όταν εμφανίζεται κίνημα δούλων εκ δεδεμένων εργαζόμενων -όπως γράφει ο ιστορικός- στα μεταλλεία του Λαυρίου περί το 100 π.Χ., περιορίζεται και αυτό στη στάση. Δεν επεκτείνεται στη σφαίρα των ιδανικών, της ελευθερίας, της ισότητας, των δικαιωμάτων. Ίσως να έπαιξε ρόλο από την άλλη το γεγονός ότι η Αθήνα έχει ήδη, από αιώνων, βυθιστεί σε μια πολύμορφη παρακμή.

Κάτι που επιβεβαιώνει η παρουσία στα πολιτικά της πράγματα, την ίδια περίπου εποχή κάποιου Αθηνίωνα, που ναι μεν δεν έχει σχέση με το σύγχρονό του συνώνυμο -εκείνον που εξαπάτησε το Σπάρτακο για τη μεταφορά του στρατού του με τα πλοία στη Σικελία- αλλά ο οποίος παρά τις περί Δημοκρατίας προηγούμενες διακηρύξεις, κυρίως ενδιαφέρονταν για την καρέκλα του. Την καρέκλα του τυράννου των Αθηνών. Οπότε ήταν επόμενο να μη σκεφτεί να φέρει σε επικοινωνία το γνωστό από τις πολυετείς συγκρούσεις του με τους Ρωμαίους, Βασιλιά του Πόντου Μιθριδάτη τον Ευπάτωρα -τον οποίο και εκπροσωπούσε στην Αττική- με το Θράκα επαναστάτη.

Είναι η ίδια εποχή που ο πολιτικός Σπάρτακος κινείται σε νέα πεδία. Πέραν της συστηματικής εκπαίδευσης των μαχητών στις λειτουργούσες σχολές, και πέραν της συμβίωσης την πρώτη ειδικά περίοδο, με γυναικόπαιδα, δεν άφησε εκτός ορίζοντα, το οικονομικό πεδίο. Η αντικατάσταση του χρυσού από λιγότερο ευγενή μέταλλα, όπως είναι ο άργυρος και ο χαλκός, σήμαινε ότι το βαλάντιο των ασθενέστερων οικονομικά κοινωνικών ομάδων θα μπορούσε πλέον να ανταποκριθεί με το νέο σύστημα.

Ας μην επεκταθώ στην ανάδειξη του συμβόλου της αιώνιας αυτής φιγούρας από εργατικά κινήματα των αρχών του προηγούμενου αιώνα, που εμπνεύστηκαν από αυτήν. Τους Σπαρτακιστές. Δεν ξέρω αν οι ορθές θέσεις της Ρόζας Λούξεμπουργκ ως προς το Ανατολικό ζήτημα είχαν επηρεαστεί από αυτό το γεγονός. Ξέρω όμως ότι για το ίδιο ζήτημα, δεν είχε συμβεί κάτι ανάλογο με τους Μάρξ και Έγκελς. Αν μη τι άλλο, ένα εθνίδιο και ένας λαϊσκος, όπως λένε τους Έλληνες στο βιβλίο «Η Ελλάδα, η Τουρκία και το Ανατολικό ζήτημα» που το μετέφρασε ο μακαρίτης Παναγιώτης Κονδύλης, δεν γεννούν βέβαια ήρωες σαν το συγκεκριμένο, αλλά ανθρωπάκια.

Επόμενα δεν χρειάζεται να πω τη γνώμη μου και να επεκταθώ στη χρήση του ίδιου ιστορικού αυτού προσώπου, ως μασκότ, από κρατικά και πολιτικά μορφώματα, σε τελετουργικά, όπως οι «Σπαρτακιάδες» των Σοβιετικών, το μεσοπόλεμο αλλά και αργότερα. Γιατί αν και από τότε ακόμη οι εμπνευστές τους, όφειλαν να αναζητήσουν νέο μοντέλο, εκείνοι έψαχναν να βρουν τρόπους πως να συντηρήσουν το καθεστώς τους. Και ναι μεν ήθελαν να δείξουν ότι υπήρχε και ένας άλλος τρόπος κοινωνικής και οικονομικής ζωής από τον οικονομικό καπιταλισμό, όμως το μοντέλο τους είχε ήδη περιέλθει στη λειτουργικότητα «out». Και επί του προκειμένου οι τελετές που έλεγα, δεν είχαν να κάνουν με Σπάρτακο. Όπως περισσότερο αδικούν το ίδιο όνομα, παρά το τιμούν, οι κατοπινές ή και οι σύγχρονες πράξεις επονομασίας, έστω και από ηθικές ακόμη πολιτικές ομάδες. Όσο για τις ποδοσφαιρικές ομάδες, όπως η Σπάρτακ, ισχύουν όσα ανέφερα για τους ημεδαπούς αθλητικούς συλλόγους.

Μια νέα διανοητική και ηθική προσπάθεια αποκατάστασης του Σπάρτακου και επόμενα και της ίδιας της αληθινής ιστορίας, έχει να κάνει με συγκεκριμένες όσο και σαφείς ενέργειες. Αν για την Ελληνική Πολιτεία η ανέγερση του αγάλματός του σε περίοπτη θέση των Αθηνών αποτελεί ένας είδος αναδρομικής όσο και έμπρακτης αυτοκριτικής, όπως επίσης εθνικής αποδοχής της κληρονομιάς του, στην οποία μέχρι σήμερα δεν έχει προβεί, για τη γειτονική Ιταλία είναι η διαμαντόπετρα η οποία λείπει από το υπαρκτό, μοναδικό είναι η αλήθεια στη γη, Ρωμαϊκό μνημειακό περιδέραιο.

Ανήκει στην ίδια προσπάθεια αποκατάστασης να ξαναδεί κανείς το σύμβολο αυτό της ελευθερίας. Να το επεξεργαστεί εκ νέου. Θα διαπιστώσει τότε ότι η όποια του κατάχρηση από διάφορες πλευρές, δεν το έφθειρε. Από την άλλη πάλι, η έμπνευση που προκαλεί, εκλύει τέτοιας μορφής ενέργεια που κατευθείαν ψάχνει να εντοπίσει περιοχές του παλιού να τις το αντικαταστήσει με το νέο. Μήπως αυτό δεν προσδοκά η διαρκής πάλη για καλύτερη και ανθρωπινότερη ζωή; Για καινούργιες κοινωνικές κατακτήσεις αλλά και για εξεύρεση νέων προτύπων; Αυτή λοιπόν είναι η ουσιαστική του προσφορά. Η οποία και εκτείνεται σε κάθε κοινωνία, κάθε κοινωνικό αγώνα, κάθε διανοητική και πολιτική εμβάθυνση.

Για τη Θράκη δεν έχω να προσθέσω κάτι. Αν οι επίσημοι θεσμικοί της εμμένουν να αναπαράγονται ως πραίτορες του ενός ή του άλλου υπάτου, και οι τελευταίοι να εφευρίσκουν κάθε φορά τρόπους διαιώνισης του κατεξοχήν αντιδημοκρατικού αυτού μοντέλου -όπως τώρα με τη συζητούμενη εκλογή του ενός τρίτου των περιφερειακών συμβούλων, τη «Δημοκρατία του ενός τρίτου», όπως λέγεται για την «κοινωνία των δύο τρίτων»- μπορούν άλλοι θεσμοί να αναλάβουν να αποδώσουν τις τιμές που οφείλονται στο συμπατριώτη αυτό. Ένας τέτοιος θεσμός είναι το παγκόσμιο συνέδριο Θρακών. Αυτό ας δει -αν δεν θέλει να αναπαράγεται ως μια από τα ίδια με τα άλλα παγκόσμια περιφερειακά συνέδρια, εξαντλούμενο σε βαρύγδουπους τίτλους- τους τρόπους παλιννόστησης του Σπάρτακου στη Θρακική γενέτειρα και στην Ελληνική πατρίδα, γενικότερα. Γιατί ακόμη και η συμπερίληψη στο ιστορικό και μυθολογικό Θρακικό πάνθεο σκοντάφτει, αφού χρειάζεται να δημιουργηθεί. Γιατί δυστυχώς ούτε καν αυτό υπάρχει. Μιλώ για την κάλυψη των κενών από όπου μπάζει η γραπτή ιστορία, όπως στην περίπτωση και κυρίως την επικαιρότητα του Σπάρτακου, όσο για μια νέα, διαφορετική από την υπαρκτή εκπαιδευτική εξιστόρηση. Από το Ρήσο ως το Δημόκριτο και τον Πρωταγόρα, και από τον Ιωάννη Βατάτζη ως το Γεώργιο Βιζυηνό αλλά και τόσους άλλους. Στην προσπάθεια αυτή, μεταξύ των άλλων, προσδοκούν να χρησιμεύσουν οι εργασίες μου των τελευταίων χρόνων. Τόσο η «Θράκη, Τροία και Μεσοποταμία», «Τα γέλια του Δημόκριτου», και «Τα 'Αβδηρα», όσο «Ο ναός Ιωάννη Βατάτζη», και «Το μυστικό του». Ένα αδημοσίευτο ακόμη κείμενο για τον εκ Βιζύης νεοκλασικό τραγικό ποιητή.

Κοινός παρανομαστής, η αναζήτηση Δημοκρατίας. Και άρα, ελευθερίας. Πολλοί μιλούν για ελεύθερη οικονομία, όχι όμως για ελεύθερη κοινωνία. Δεν είναι άσχετο με αυτά το ότι μια από τις πλέον εύπορες πολιτισμικά και ιστορικά χώρες του πλανήτη, όπως η δική μας χώρα, κατέληξε να είναι από τις πιο άπορες πολιτικά. Επόμενα και αναπτυξιακά. Θα ήταν πολύ διαφορετική η θέση της αν οι κατά καιρούς πολιτικοί ταγοί εμπνέονταν από τα Σπαρτακικά ιδεώδη. Γιατί και στην περίοδο που διανύουμε, εξακολουθεί να παραμένει καθηλωμένη στο παλιό αν όχι στο παμπάλαιο, η λεγόμενη Τρίτη Ελληνική Δημοκρατία, η μεταπολιτευτική, η οποία, πέραν των άλλων, δεν έχει καθόλου Σπάρτακο μέσα της. Από ετών κείτεται, χωρίς ψυχή. Γιατί τέλος, η Τέταρτη Δημοκρατία που προτείνουμε εμείς {1}, τον εννοεί ως θεμέλιο αλλά και ως κινητήρια δύναμη. Ως ψυχή και κλίμα που ευνοεί την εξερεύνηση του νέου θεσμού, καθώς και άλλων, και παράλληλα, γεφυρώνει τους λόγους με τις πράξεις. Το κυριότερο όλων.

Ναι μεν ο Σπαρτακικός θεσμός γεννήθηκε εξ αιτίας του θανάτου της ελευθερίας, όμως το σύμβολό του δεν περιορίζεται στην επανάσταση με σκοπό την ανάκτησή της. Ούτε μόνο στις ιστορικές σταθερές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, των θεσμών της εργασίας ή της γενναιότητας. Είναι ο γεωμετρικός τόπος ανάμεσα στην επανάσταση και την εξέλιξη. Την revolution και την evolution. Οι οποίες αν και απέχουν πάρα πολλές παρασάγγες, έχουν τόσα πολλά κοινά σημεία, όσα είναι τα κοινά γράμματα. Σε αυτόν λοιπόν τον τόπο βρισκόμαστε. Αν είναι κάτι ακόμη, είναι ο λόγω και έργω, αέναος αγώνας των ανθρώπων για την προώθηση ποιοτικότερων προτύπων ζωής, σκέψης, πολιτικού και Δημοκρατικού βίου. Ειδικά όμως οι Έλληνες πολίτες έχουν ένα επιπλέον συγκριτικό πλεονέκτημα. Μπορούν να εμπνευστούν στον αγώνα αυτό, από ένα εθνικό όσο και διεθνές σύμβολο. Το σύμβολο του Ελληνισμού με το όνομα: Σπάρτακος.

________

Σημειώσεις

{1} Χρήστος Κηπουρός, ΤΕΤΑΡΤΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ, βλέπε μηχανές αναζήτησης στο διαδίκτυο, έκδοση 36η, Θράκη 2005. Επίσης βλ. ιστοσελίδα του Δ.Π.Θ., eled.duth.gr,

{*} Βουλευτής Έβρου {1993-2000}

Θράκη Σεπτέμβριος 2005

xkipuros@otenet.gr