η φωνή σου

η στήλη μας

Αλέξανδρος ο Μέγας

Alexander der Grosse

Fasoulas Vaios 

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ
ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΔΗΜΟΥ ΤΡΙΚΚΑΙΩΝ
ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ
Γαριβάλδη 8 Τ.Κ. 42100 Τρίκαλα

 

«Απόδημοι Τρικαλινοί στη Γερμανία»

(Ο Κόσμος με τα μάτια του απόδημου Έλληνα)

(Για το Τρικαλινό Ημερολόγιο 2002)

Δεν ξέρω αν τα συναισθήματα, που τρέφει ο κάθε Έλληνας για την Πατρίδα του, είναι τα ίδια για όλους τους Έλληνες. Θα το ευχόμουν όμως. Για μένα, αυτό που βγαίνει αυθόρμητα μέσα απ’ τα μύχια της ψυχής μου, όταν σκέφτομαι την Πατρίδα μου και θέλω να το μοιραστώ μαζί σας, είναι: Ένα κομμάτι δικής μου γης! (Απόσπασμα από την εισαγωγή της εισήγησής μου στο 2^ο Συνέδριο Αποδήμων Τρικαλινών. ΤΡΙΚΑΛΑ 08/2000)

Εκφράζω τη χαρά μου, που για άλλη μια φορά θα βρεθώ ανάμεσά σας. Είναι μεγάλη τιμή για μένα. Ευχαριστώ θερμά τον ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟ ΔΗΜΟΥ ΤΡΙΚΚΑΙΩΝ, (ΠΟΔΤ)που με επέλεξε τιμώντας το πρόσωπό μου, προκειμένου να σας μεταφέρω απόψεις και προβληματισμούς γύρω απ’ τον Πολιτισμό μας, τη ζωή μας στις χώρες που ζούμε και το διεθνές γίγνεσθαι. Ανταποκρίνομαι με χαρά σ’ αυτό το κάλεσμα και ελπίζω να ανταποδώσω την τιμή που εισέπραξα από τον ΠΟΔΤ.

 

Εισαγωγή -Περί Πολιτισμού

Δύσκολα θέματα επέλεξα να σας μεταφέρω και εν μέρει να σας αναλύσω. Θέματα που θα κυμανθούν ανάμεσα σε Ιστορικό, Πολιτιστικό, Κοινωνικό και Πολιτικό Λόγο, που αποτελεί τη ραχοκοκαλιά, την ανάπνα και τη ζωή της Ελληνικής Ιστορίας και του Πολιτισμού μας, των Ηθών και των Αξιών.

Σήμερα η ανθρωπότητα εγκλωβίζεται στη δίνη των Πολέμων και των ασθενειών, της φτώχειας και της αυξανόμενης αντικοινωνικής και αντιδημοκρατικής συμπεριφοράς και αβεβαιότητας. Αυτό οφείλεται στην απομάκρυνση των λαών απ’ τον πολιτισμό. Όσο η πνευματική τροφή διώκεται και περιθωριοποιείται, τόσο περισσότερο αυξάνεται και η όξυνση των κοινωνικών αντιπαραθέσεων και εκρήξεων. Αυτή αποτελεί το μοχλό σκοτεινών πισωγυρισμάτων και εσκεμμένα έχει προγραμματιστεί γι’ αυτό το σκοπό. Απομακρυνθήκαμε από τον Πολιτισμό και δώσαμε άλλο νόημα στη Δημοκρατία, με αποτέλεσμα να βλέπουμε άγρια και αφύσικα τοπία στον Πλανήτη μας. Η αρχαία κοσμογονική αντιπαράθεση έχει διωχτεί ποικιλοτρόπως και με τους σημερινούς ρυθμούς «ανάπτυξης» η επιστροφή της καθίσταται εκ των πραγμάτων αδύνατη ή δύσκολα εφικτή. Κι αυτή η αντιπαράθεση δεν ήταν άλλη από εκείνη που οι Έλληνες στο ξεκίνημα της ανθρωπότητας διαμόρφωσαν και τις παρουσίασαν ως τις πολιτισμικές και κοινωνικές αξίες και τις εμπέδωσαν στις διάφορες πτυχές της ζωής. Αν επικαλεστούμε ένα άρθρο των «New York Times», θα διακρίνουμε άμεσα πόσο μας τιμά σ’ ότι αφορά τους προγόνους μας, αλλά και πόσο μας ντροπιάζει σαν νεοέλληνες. Διότι, τι κάνουμε εμείς οι νεοέλληνες;

«Οι Έλληνες πήραν τον άνθρωπο και τον έστησαν στα πόδια του... Για χιλιάδες χρόνια παλαιότεροι πολιτισμοί, όπως αυτοί των Περσών, των Ασσυρίων, των Βαβυλωνίων, έβλεπαν τον άνθρωπο ως ένα απεχθές ον, που σερνόταν μπροστά σε θεότητες και δυνάστες. Οι Έλληνες όμως πήραν τον άνθρωπο και τον έστησαν στα πόδια του. Του δίδαξαν να είναι υπερήφανος. Ο κόσμος είναι γεμάτος θαύματα, έλεγε ο Σοφοκλής, αλλά τίποτα δεν είναι πιο θαυμάσιο από τον άνθρωπο. Οι Έλληνες έπεισαν τον άνθρωπο, όπως τοποθετήθηκε ο Περικλής, ότι ήταν δικαιωματικά ο κάτοχος και ο κύριος του εαυτού του και δημιούργησαν νόμους για να περιφρουρήσουν τις προσωπικές τους ελευθερίες. Οι αρχαίοι Έλληνες ενθάρρυναν την περιέργεια, που είχε ο άνθρωπος για τον εαυτό του και για τον κόσμο που τον περιτριγύριζε, διακηρύττοντας μαζί με τον Σωκράτη, ότι μια ζωή χωρίς έρευνα δεν αξίζει τον κόπο να τη ζούμε. Οι Έλληνες πίστευαν στην τελειότητα σε όλα τα πράγματα, γι’ αυτό μας κληροδότησαν την ομορφιά, που φτάνει από τον Παρθενώνα και τα ελληνικά αγάλματα, τις τραγωδίες του Αισχύλου, του Ευριπίδη και του Σοφοκλή, την ποίηση του Ησίοδου και του Ομήρου, μέχρι τα ζωγραφισμένα αγγεία ενός απλού νοικοκυριού. Χωρίς τους Έλληνες μπορεί ποτέ να μην είχαμε αντιληφθεί τι είναι αυτοδιοίκηση. Αλλά, πολύ περισσότερο ακόμα και από την γλώσσα μας, τους νόμους μας, τη λογική μας, τα πρότυπά μας της αλήθειας και της ομορφιάς, χρωστάμε σ’ αυτούς την βαθιά αίσθηση για την αξιοπρέπεια του ανθρώπου. Από τους Έλληνες μάθαμε να φιλοδοξούμε χωρίς περιορισμούς, να είμαστε, όπως είπε ο Αριστοτέλης, αθάνατοι μέχρι εκεί που μας είναι δυνατό»

Οι Έλληνες όφειλαν - και μένουν μονίμως χρεώστες έναντι της Παγκόσμιας Ιστορίας - να είναι σήμερα ο ι κ ο υ μ ε ν ι κ ο ί , μιας και διέθεταν όλα τα πολιτισμικά αγαθά και ιδιαίτερα τη γλώσσα, τις τέχνες και τις επιστήμες, πριν ακόμη, ως τελευταία, κάνει την εμφάνισή της, η τεχνολογία. Όμως οι Έλληνες του σήμερα δε στάθηκαν αντάξιοι των προγόνων τους. Στα κύπελλά τους δεν πίνουν πια το κρασί του πνεύματος, αλλά της ύλης. Η κοινωνικοπολιτική αιθαλομίχλη πνίγει τις επιφανειακές πια πράξεις τους. Όλοι μιλούνε για «Παγκοσμιοποιημένες Πολιτείες», οι οποίες όμως αποδεικνύονται «κούφιες», άψυχες και ψυχρές και δεν έχουν καμιά σχέση με κείνες που οραματιζόταν ο Σωκράτης και άλλοι αρχαίοι σοφοί.

Ως Έλληνες, ως φυλή και λαός, από καταγωγής μας ακόμη, ήμασταν και είμαστε υπέρ μιας Διεθνούς Δημοκρατικής Κοινωνίας χωρίς διακρίσεις, εμπόδια και φραγμούς και το δείξαμε με ποικιλόμορφες πράξεις ανά τους αιώνες. Πολιτισμός, Δημοκρατία, Ουμανισμός, αποτέλεσαν και αποτελούν τα ιδανικά μας. Η Παγκοσμιοποίηση αποτελεί υπέρτατο στοιχείο, που έρχεται απ’ τα βάθη των αιώνων και χιλιετιών: 500 χρόνια προ Χριστού ο Σωκράτης είχε πει: «δεν είμαι Αθηναίος, ούτε Έλληνας πολίτης, αλλά πολίτης του κόσμου» (Πλούταρχος, Ηθικά, τόμος 15).

Έλληνες, γηγενείς και απόδημοι, βραχυκυκλώνονται συνεχώς στις στρωματοποιημένες πολιτείες μετατρέποντας τις υποκειμενικές δυσκολίες σε αντικειμενικές. Στρωματοποιημένες, διότι οδεύοντας σε ατραπούς αδιεξόδων, που τα χαρακτηριστικά τους είναι η αυξανόμενη ανεργία και το κοινωνικό έγκλημα με όλα τα παράγωγά του, μεταβάλλονται σε «κυνηγοί» της επιβίωσης και μόνον. Εδώ συγκρούονται οι ανισότητες της κοινωνικής δολιοφθοράς, της πολιτικής μεγαλοστομίας, του εσωτερικού ανθελληνισμού και άλλα αρνητικά στοιχεία, που καταστρέφουν τη νοημοσύνη και ξεριζώνουν τις πολιτισμικές αξίες, οι οποίες αντικαθίστανται από άγριες και δόλιες σκέψεις. Το πρώτο που θα δούμε είναι η χαρακτηριστική αδιαφορία έναντι του Πολιτισμού μας που σημαίνει Πατρίδα, Γλώσσα, Ιδανικά. Ας κοιτάξουμε γύρω μας και θα λάβουμε την πιο αδιάψευστη επιβεβαίωση.

Μέσα στις διεθνείς στρωματοποιήσεις λειτουργεί διαφοροποιημένα ο Έλληνας της διασποράς, σε ό,τι αφορά την Ελλάδα και τον Πολιτισμό της. Τελευταία μάλιστα γίνεται μεγάλος λόγος για την Ελληνική Γλώσσα και τα εν δυνάμει σχολειά της Ομογένειας. Ο αφελληνισμός παίρνει διαστάσεις και η σημερινή κυβέρνηση ακολουθεί την τροχιά των προηγουμένων κυβερνήσεων. Μόνο που η σημερινή κυβέρνηση τοποθετεί τα κερασάκια που η «Νέα Τάξη Πραγμάτων» υπαγορεύει και επιβάλει.

Η Ελλάδα πλέον έχει μείνει μόνο ένα τραυματισμένο κορμί και, επιτρέψτε μου τη μεταφορά, μοιάζει κομμάτι σφαχτού και οι σκύλοι, ντόπιοι και ξένοι, ορμούν επάνω της. Της Ελλάδας την ψυχή την έχουν πάρει κάποιοι που γυρνούν σαν τον Οδυσσέα στην ξενιτιά, να την φυλάξουν σαν κόρη οφθαλμού. Έτσι νιώθει ο περισσότερος κόσμος της Ομογένειας, έτσι νιώθω κι εγώ και με τιμά που είμαι τμήμα της και από αυτή τη θέση, σας το καταθέτω. Αν δεν υπήρχε η ψυχή της Ελλάδας διασπαρμένη στα πέρατα της Οικουμένης, σήμερα θα μιλούσαμε αλλιώς. Αλλά, αυτό το «σήμερα» ούτε καθησυχάζει, ούτε εμπνέει τη σιγουριά, ότι και αύριο θα μιλάμε το ίδιο, όπως μας μάθανε να λέμε, να ζούμε οχαδερφικά, αδιάφοροι και χωρίς προγραμματισμό. Κι αν ακόμα δεχτούμε ότι οι κοινωνίες μας είναι συντονισμένες και οργανωμένες, αυτό συμβαίνει σε μια μικρή μερίδα πολιτών, που κατά τη σύγχρονη ορολογία αντικαθιστά το παλιό οργανωμένο προλεταριάτο με το σύγχρονο (κοινώς νομενκλατούρα) κι αυτό ακριβώς μεταβάλλεται σε κατασταλτικό και αήθη μοχλό.

Ας αφήσουμε τον κομματικό λόγο στα σκοτάδια του κι ας πούμε ότι, σε ό,τι αφορά εμάς τους Αποδήμους, οι Έλληνες όχι μόνο μας πλήγωσαν, όχι μόνο μας υποτίμησαν και αδιαφόρησαν για την ύπαρξή μας, αλλά και μας κ ο ύ ρ α σ α ν, ίσως ανεπανόρθωτα. Κι αυτό ως μήνυμα ή σαν είδηση σας το καταθέτω. Παρόλα αυτά οι δεσμοί μας παραμένουν ισχυροί, αλλά στο βαθμό που γνωρίζω, η «κούραση» που νιώθει ο απανταχού Ελληνισμός, ίσως κάποια στιγμή τον οδηγήσει αλλού…

Οι βάσεις του Απόδημου Ελληνισμού είναι ανεξίτηλα ριζωμένες στα Κάλλη της Ελλάδας κι αυτό πρέπει να το σεβαστούν όλοι οι ταγοί του κρατικού μηχανισμού καθώς και οι τοπικές αρχές και κοινωνίες. Αυτές τις βάσεις οφείλουν να ενισχύσουν σε όλους τους τομείς. Σε διαφορετική περίπτωση δεν υπάρχει λόγος να μας αποκαλούν «αδέλφια» και να ξεσκεπάζουν τα ειρωνικά και πλαισιωμένα από ανθελληνικό κομπασμό πρόσωπά τους, προπαντός στα πολιτιστικά θέματα.

Ο Ελληνικός Πολιτισμός ανέκαθεν και μέσω της Διασποράς επιτέλεσε το έργο και τους σκοπούς του. Υμνήθηκε, δοξάστηκε, πρυτάνευσε και διδάχτηκε στα πανεπιστήμια όλου του Κόσμου. Και επειδή ο ήλιος δεν έγειρε ακόμα, ας μου επιτραπεί να παραθέσω εδώ λόγια σοφών μας αλλά ταπεινά και δυο δικούς μου στίχους:

«Το να λες την αλήθεια είναι πάντοτε η καλύτερη μέθοδος και ο ασφαλέστερος δρόμος για τη ζωή»

Μένανδρος.

«Το αληθινό και το δίκαιο έχουν απ’ τη φύση μεγαλύτερη δύναμη απ’ το ψέμα και το άδικο.»

Αριστοτέλης.

Η αλήθεια, λοιπόν, αποτελεί για τη ζωή το Α και το Ω. Ζωή, μέσα στην οποία έχει θέση κι η Ελλάδα κι ας φαίνεται καμιά φορά σαν δύση...

«Όμως τις πιο πολλές φορές διπλά χτυπά / Όλα που σας ξιστόρησα, γίνονται ψέμα

Ό, τι στοιχειά υπάρχουν τα κάνει άρματα / Τα ίδια της τα χέρια βάφει στα αίματα…

Πάρτε την μες στα χέρια σας, για σας είναι φτιαγμένη

Μη σκιάζεστε στ’ αγριοπαλέματα τ’ αγέρα κι ουρλιαχτά

Καιρός είναι, άλλο μην καρτεράτε, δέσανε τα φτερά / Γυρνάτε στην Ανατολή, τη Δύση της Ζωής…

(Απόσπασμα από την ποιητική μου Συλλογή «Ψάχνοντας στ’ αχνάρια σου ζωή»)

 

Απ’ τη ζωή των Ελλήνων σε άλλες Πατρίδες

Έλληνες της Ομογένειας: Μεταξύ σφύρας και άκμονος

Η προσέγγιση στο θέμα,«Έλληνες», από έναν Έλληνα της Διασποράς, καθίσταται δύσκολη, ακριβώς εξαιτίας των πολλών θεμάτων, των αντιξοοτήτων και των προβλημάτων, που προέκυψαν κατά το πέρασμα πολλών δεκαετιών στον τόπο παραμονής, που γρήγορα γίνεται η δεύτερη πατρίδα. Στις λέξεις «Έλληνες της Ομογένειας» μπορεί να δώσει κανείς πολλές ερμηνείες, όπως αυτές του Ξένου, (κατά προτίμηση για τη χώρα που ζει,) του Ξενιτεμένου, του Μετανάστη, του Απόδημου για την Πατρίδα του, ή ακόμα του «Γερμανού», του «Αμερικάνου», του «Αυστραλού» κλπ. όπως συχνά ακούμε όταν επισκεπτόμαστε τις γενέτειρές μας. Κι αυτά τα ακούσματα έπαιξαν καθοριστικό αρνητικό ρόλο προς την αργή, αλλά σταθερή αποξένωση, έτσι που σήμερα η σημασία της λέξης «Ξενιτεμένος» να έχει ατονήσει. Εκείνο που μας κρατά δεμένους με τη μητέρα Ελλάδα είναι ένας συγγενής, ένας φίλος με την γλυκιά κουβέντα του, το χωριό και η ευχή της μάνας, ο ήλιος, ο ουρανός και η θάλασσα, ενώ η Πολιτεία συνεχώς αποστασιοποιείται, αδιαφορεί και έντεχνα με τον τρόπο της μας απομακρύνει.

Η δεύτερη και τρίτη γενιά των παιδιών των μεταναστών, στην πλειοψηφία τους, δεν δείχνει κανένα ενδιαφέρον να μάθει για την καταγωγή της και γι’ αυτό, οι παράμετροι-συντελεστές που σχηματίστηκαν στην πορεία, έπαιξαν αρνητικό ρόλο για τον αφελληνισμό ιδιαίτερα σε Χώρες του Νότιου ημισφαιρίου. Η επιβαλλόμενη στροφή για μια Παγκοσμιοποιημένη Κοινωνία και ελεύθερη αγορά διέπεται από τα χαρακτηριστικά της εξαφάνισης των ηθών, αξιών και πολιτισμών των λαών και με μαθηματική ακρίβεια πορευόμαστε προς αυτή την κατεύθυνση. Βεβαίως αυτό δεν ισχύει μόνο για μας τους Έλληνες της διασποράς, αλλά έχει αποκτήσει καθολικό πλέον χαρακτήρα για όλα τα Κράτη-Έθνη της Δύσης. Οδηγούμαστε σε μια νέα «φιλοσοφία», που δεν μας επιτρέπει να λέμε, ποιοι είμαστε. Οι Γερμανοί συμπολίτες μας, για παράδειγμα, αρχίζουν να μη λένε ότι είναι Γερμανοί και ντρέπονται για την καταγωγή τους επειδή ένας παρανοϊκός, ο Χίτλερ, έκανε αυτά που έκανε…

Ομογενείς λοιπόν ή μετανάστες, σε ότι αφορά τη χώρα που μας φιλοξενεί, τη Γερμανία, οι Έλληνες μετανάστες έχουν σφυρηλατηθεί στα καμίνια της γηραιάς Ηπείρου διαμορφώνοντας, άλλοτε περισσότερο και άλλοτε λιγότερο, το χαρακτήρα τους, έτσι που να μη μπορούν να ξεφύγουν από τη σφύρα και τον άκμονα που μετεωρίζεται σε ένα αξεκαθάριστο τοπίο ή σε ένα διαρκές εκκρεμές. Ένα πόδι εδώ, ένα πόδι εκεί νομιμοποιούν και μονιμοποιούν αυτό το εκκρεμές.

Η σύντομη αναφορά που ακολουθεί, είναι μια αναφορά στον παντελώς αγνοημένο απόδημο Έλληνα, αυτόν που μέσα από τα Πανεπιστήμια της Φάμπρικας και των Δρόμων, αυτόν που έζησε και διάβηκε όλα τα σταυροδρόμια, αυτόν που απόχτησε τη δική του υπόσταση και οντότητα. Κι είναι ένας ολόκληρος Κόσμος της Ελληνικής Διασποράς. Είναι ο Κόσμος που φύλαξε, έδειξε και διέδωσε τον Πολιτισμό του, που έδωσε πολλά στην Πατρίδα του και δεν πήρε τίποτα. Έχει τον τόπο του, τη ρίζα του, ακόμη και αν γεννήθηκε εκτός Ελλάδας. Δεν έχει διαφορετικό αίμα, διαφορετική σκέψη και διαφορετική ενέργεια. Αλίμονο! Κάτω απ’ τον ίδιο ήλιο με τους άλλους ζει κι αυτός. Απλά στους τόπους που ζει, όπως προαναφέρθηκε, κάτω απ’ τις ανάγκες της προσαρμογής έχει αποκτήσει άλλες συνήθειες.

Όμως μέσα του ζει ο ΕΛΛΗΝΑΣ. Ο Έλληνας του Ομήρου και των Μουσών, ο Έλληνας του Ήλιου και των Θαλασσών. Ο Έλληνας των Αγώνων για Δημοκρατία και Λευτεριά, ο Έλληνας που μέσα του έχει την περιπλάνηση, αυτός που σε πολλές περιπτώσεις, αποδείχτηκε και αποδεικνύεται ο απόστολος μιας αέναης φωτεινής πορείας.

Η γέννηση του Έλληνα μετρά χιλιάδες χρόνια ζωής και η Οδύσσειά του χάνεται στα βάθη των αιώνων. Οποιοσδήποτε επιστήμονας επιχειρήσει να κάνει αναλυτική αναφορά, δε θα μπορέσει να παρουσιάσει τους Έλληνες ολοκληρωμένα. Οι στρατιές των Μνημείων, των Ηρώων και Σοφών θα τον πελαγώσουν. Στην περιπλάνηση των χιλιετιών και αιώνων κάπου θα χαθεί. Κάτι θα λείπει, κάτι θα έχει ξεχαστεί ή κάτι δε θα έχει αναφερθεί για…ευνόητους λόγους…

 

 

Στον ρου της πολιτικοκοινωνικής έξαρσης και η νέα γενιά

Ο Έλληνας της Γερμανίας, ανεξάρτητα από κάθε δραστηριότητα που ανέπτυξε κατά την παραμονή του, οικονομική, εμπορική, κοινωνική, πολιτιστική κλπ, μένει Έλληνας («ελληνικός Έλληνας» όπως φίλοι Γερμανοί μας χαρακτηρίζουν) και μέσα από τους χώρους δουλειάς με ποικίλους τρόπους προσπαθεί να παρουσιάσει την ταυτότητα του. Πριν από είκοσι περίπου χρόνια ο Ελληνισμός έδειχνε τη δυναμικότητά του μέσα από διάφορους φορείς κάτι που σήμερα, όπως αναφέρθηκε, έχει ατονήσει.

Πολλά είναι τα αίτια αυτής της παθητικής αλλαγής, αλλά το μείζον πρόβλημα εντοπίζεται στη νέα γενιά, η οποία έστω κι αν είναι μειοψηφία δεν παύει να αποτελεί μεταδοτική εστία αντικοινωνικών εξελίξεων σε βάρος του συνόλου. Τα ενδιαφέροντά της επικεντρώνονται στην «εύκολη» και «καλή» ζωή και στο σύνολό της δεν ομιλεί την ελληνική γλώσσα, αλλά και αν την ομιλεί, δεν αρθρώνει ορθώς τον λόγο, δεν μπορεί να αναπτύξει ένα θέμα με ευκολία.

Πολιτιστικοί Σύλλογοι και φορείς, παρά τις ειλικρινείς προσπάθειες ορισμένων εκπαιδευτικών και μελών των διαφόρων Δ. Σ., σε καμιά περίπτωση δεν μπορούν να μεταδώσουν τον Ελληνικό Πολιτισμό και να αναπληρώσουν αυτό το έλλειμμα. ’λλοι φορείς, έχουν επιδοθεί σε διασκεδαστικές δραστηριότητες, οι οποίες σε πολλές περιπτώσεις παίρνουν, δυστυχώς, κομματικό χαρακτήρα και άλλοι δίνουν περισσότερο βάρος στη γερμανική γλώσσα. Παρά το γεγονός ότι υπάρχει επιστημονικός κόσμος που μπορεί να δώσει υγιή προσανατολισμό και προς τις δυο κοινωνίες, με επιμορφωτικές δραστηριότητες και συζητήσεις πάνω σε καυτά θέματα, ανεργία, εγκληματικότητα κλπ. αυτός είναι σπάνιος ή ανύπαρκτος.

Αναμφισβήτητα το κακό ξεκινά μέσα από την οικογένεια και το σχολείο, που αποτελούν και τα προπαρασκευαστικά στάδια για τη δημιουργία μιας ανισότιμης, αντίξοης, μεγαλόστομης και αλληγορικής Ευρωπαϊκής Κοινωνίας. Οι μεν μαθητές έχουν απολέσει κάθε σεβασμό έναντι των δασκάλων τους και η «ορολογία» που χρησιμοποιούν προβληματίζει, οι δε εκπαιδευτικοί αντιμετωπίζουν αυτή την κατάσταση άλλοτε ανήμποροι να επιβληθούν πιο «αυστηρά», διότι συναντούν την αντίδραση των γονιών και άλλοτε αδύναμοι να αντισταθούν στις νέες τάξεις πραγμάτων και στο γίγνεσθαι της ελληνικής παιδείας στη χώρα του Βορά

Όσο η κοινωνικοποίηση των λαών της Ε.Ε. παραμένει ως τελευταίο και αδιάφορο θέμα, η συμμετοχή της σε δραστηριότητες εκτός χαρακτήρα της, όπως στους Πολέμους των Βαλκανίων, της Μέση Ανατολής κλπ., η κοινωνική ενσωμάτωση των λαών της δεν μπορεί να γίνει πραγματικότητα.

Έτσι οι λαοί της «ενσωματώνονται» αφύσικα και αναγκαστικά με αποτέλεσμα αφενός να δημιουργείται μια κοινωνία απρόσωπη και αλαζονική, μια κοινωνία βολεμένων, αφετέρου δε οι πληθυσμιακές μετακινήσεις λαθρομεταναστών και μη, μέσα από αντικειμενικά δύσκολες συνθήκες παραμονής και διαβίωσης, εκ των πραγμάτων επισπεύδονται κι έχουμε απροσδόκητες αλλαγές και συγκρούσεις στις κοινωνίες-πολιτείες του σήμερα. Πάνω σ’ αυτό, τόσο ο Έλληνας απόδημος, όσο και ο Έλληνας της Ελλάδας, με όσα συμβαίνουν στη Χώρα του, οφείλουν να είναι μπροστάρηδες και ενεργητικοί. Κύριο μέλημά τους θα πρέπει να γίνει η αποφυγή των ατραπών των ποικίλων πολιτικών αποπροσανατολισμών.

Ο αποπροσανατολισμός δεν είναι κάτι τυχαίο ή αφηρημένο. Δεκαετίες έχουν εργαστεί μεθοδικά για το σημερινό κατάντημα, το οποίο αν όχι μαύρο, γκρίζο είναι σίγουρα. Κι αυτούς τους αποπροσανατολισμούς τους βλέπουμε σ’ ένα μεγάλο μέρος στις νέες γενιές, τις αδιάφορες από κάθε άποψη. Τις βλέπουμε και στα παιδιά μας, εδώ στη Γερμανία. Όσες ευθύνες κι αν έχουμε εμείς από αμορφωσιά και έλλειψη κοινωνικής κατάρτισης και από την μητροπολιτική αδιαφορία, δεν παύει να τις έχουν και οι νέες γενιές, για τις οποίες ήρθε η στιγμή να δουν και να αντιδράσουν.

Πάνω σ’ αυτά ας μου επιτραπεί να παραθέσω ένα απόσπασμα, που αφορά την τωρινή πραγματικότητα, που όμως οι ρίζες βρίσκονται δεκάδες χρόνια πίσω και να δούμε ότι, ούτε οι εκπαιδευτικοί φταίνε, ούτε οι μαθητές και πολύ περισσότερο οι γονείς. Ανάμεσα στους κλασικούς υπεύθυνους είναι και οι ελληνικές κυβερνήσεις, που άλλοτε εσκεμμένα και άλλοτε αφοπλισμένες απ’ την παρουσία ξένων πολιτικών φρόντισαν για τη σημερινή κατάσταση.

Λοιπόν, στον ρου της τωρινής πραγματικότητας, όπως αυτή εξελίσσεται σαν θεόρατο πλοκάμι, ιδιαίτερα για το μέλλον της Ελλάδας και του απανταχού ελληνισμού, σε ότι αφορά τον πολιτισμό της σε πρώτη μοίρα διαγράφει αρνητική πορεία ως προς τα κληρονομικά της πολιτιστικά αποθέματα! Αμερικανοί και ’γγλοι διπλωμάτες εδώ και δεκαετίες δήλωναν: «Θα τελειώσει ο πόλεμος, όλα θα τακτοποιηθούν. Κι εμείς θα ρίξουμε όλες τις δυνάμεις που έχουμε, όλα τα μέσα που διαθέτουμε, τα πάντα για να παραπλανήσουμε τους ανθρώπους…Από τη λογοτεχνία και την τέχνη, θα βγάλουμε την κοινωνική ουσία, θα ξεμάθουμε και θα αναγκάσουμε τους καλλιτέχνες να μην παρουσιάζουν την αλήθεια, την πραγματικότητα. Η λογοτεχνία, το θέατρο, ο κινηματογράφος θα δοξάζουν τα πιο χαμηλά ανθρώπινα συναισθήματα. Εμείς θα υποστηρίξουμε τους καλλιτέχνες, που θα εμφυτεύουν στη νεολαία τη λατρεία του σεξ, της βίας, του σαδισμού, της προδοσίας, της ανηθικότητας…Το βασικό στήριγμά μας θα είναι η νεολαία, την οποία θα διαφθείρουμε, θα τη χαλάσουμε, θα την κακοσυνηθίσουμε. Εμείς μέσα από τους νέους, θα κάνουμε κατασκόπους, κοσμοπολίτες. Ναι αυτά θα τα κάνουμε όλα εμείς…» (1945, οι Τσόρτσιλ και Ντάλας)

Πόσα από τα Ελληνόπουλα των μεταναστών της Γερμανίας τελειώνοντας την εκπαίδευση μπορούν να σκέφτονται ελληνικά και πόσα διαβάζουν βιβλία; Ας μου επιτραπεί να μην απαντήσω στα αυτονόητα.

Κι όμως, ενώ ο Ελληνισμός δείχνει αγωνιστικότητα και ανωτερότητα σε πολλά θέματα και αξίες που άπτονται της Πατρίδας του, στους τομείς οικογένεια-κοινωνία έχει μείνει θεατής και πολύ πίσω.

 

Διεθνές γίγνεσθαι

Γαστρονομία -Δραστηριότητες

Με σύνθημα «ένας κούκος δε φέρνει την άνοιξη» στο διεθνές γίγνεσθαι πορευόμαστε όλοι μαζί, κι αυτό αποτελεί πλέον μια πραγματικότητα. Καθένας για το σπίτι του και όλοι μαζί για το γενικό σύνολο. Αν δεν συμβεί το δεύτερο, μένουμε «κούκοι».

Στις οργανωμένες πολιτείες της Ε.Ε., ο κάθε πολίτης έχει δικαίωμα συμμετοχής, λόγου, πρότασης, απολαβής πνευματικών αγαθών (αναφέρομαι στα γράμματα, στις Τέχνες και σε κάθε είδους πολιτιστικές δραστηριότητες). Συνεπώς πρέπει να έχουμε κι εμείς. Έχουμε; Θεωρητικά ναι. Ουσιαστικά η απάντηση είναι κατηγορηματικά όχι, με ελάχιστες, ίσως, εξαιρέσεις.

Και εδώ και στην Ελλάδα, οι πολίτες, που έχουν τις ανάλογες προσβάσεις, είτε στα κόμματα εξουσίας, είτε λόγω γνωριμιών, αποτελούν εξαιρέσεις και είναι ελάχιστοι. Το σύνολο παραμένει εκτός των πυλών του…γίγνεσθαι! Ας πάρουμε μόνο δυο περιπτώσεις: Την οικονομική και την πολιτιστική.

Στην πρώτη περίπτωση το οικονομικό συμφέρον αναπτύσσεται μέσω δυο παραγόντων: Της γαστρονομίας και του εμπορίου, που το μεγαλύτερο οικονομικό όφελος, απορροφάται από την Ελλάδα.

Στην παράμετρο «γαστρονομία» θα μπορούσαμε πολλά να πούμε. Ως γαστρονόμος πάνω από είκοσι έτη θεωρώ, πως έχω άποψη. Ως γνωστό η γαστρονομία αποτέλεσε και αποτελεί έναν από τους πιο ισχυρούς παράγοντες για την ανάπτυξη της οικονομίας, της αγοράς εργασίας και του εμπορίου γενικότερα.

Όμως όπως εξελίσσεται η ανεργία, η αλυσίδα της γαστρονομίας δέχεται τη μεγαλύτερη πίεση. Παράλληλα η νέα όψη της τεχνολογίας, ιδιαίτερα στη μεταλλοβιομηχανία και η «μετανάστευση» των επενδύσεων σε Χώρες φτωχές, αποτέλεσαν τη χαριστική βολή. Ο κόσμος έχει περιοριστεί στα απολύτως απαραίτητα και τώρα με το νέο ευρωπαϊκό νόμισμα η γαστρονομία πλήττεται ανεπανόρθωτα.

Και είναι γεγονός, ότι η ελληνική γαστρονομία στη Γερμανία, δεν απασχόλησε ποτέ τις ελληνικές κυβερνήσεις. Η απουσία του Ελληνικού Κράτους υπήρξε επιβλητική σαν απόρθητος πύργος. Παρά το ότι οι Έλληνες εστιάτορες έχουν συμβάλει στην παρότρυνση τού Γερμανού - πολίτη - τουρίστα να επισκεφτεί την Ελλάδα και έχουν βοηθήσει την ελληνική οικονομία, ώστε ελλείμματα από άλλους τομείς να καλυφθούν απ’ τον τουρισμό. Κι αυτό σημαίνει ενίσχυση στην εθνική οικονομία. Όμως ο Έλληνας εστιάτορας είναι «άοπλος». Πέρα από τη δική του παρότρυνση, γυμνή από οποιοδήποτε ενημερωτικό και διαφημιστικό υλικό, δεν έχει τίποτα να προσφέρει. Παρόλα αυτά, πολλές φορές το πετυχαίνουν, παροτρύνουν και ξεναγούν τους Γερμανούς στην Ελλάδα, μέσα από τις σελίδες βιβλίων ή περιοδικών, ακόμα και φωτογραφιών.

«Ο Έλληνας τής Γερμανίας εξαρχής φόρεσε στο ελληνικό εστιατόριο τα καλά του. Και τα φόρεσε από ένστικτο και αγάπη για την Πατρίδα του και με έξοδα δικά του. Του έδωσε αρχαίο ελληνικό όνομα, τίμησε την ελληνική μυθολογία και φιλοσοφία, το στόλισε με αντίγραφα γνωστών αγαλμάτων της αρχαιότητας και κίονες, φωτογραφίες και άλλα είδη λαϊκής τέχνης και διατήρησε έτσι ένα μικρό κομμάτι ελληνικού πολιτισμού μέσα στο εμπόριο. Φρόντισε ακόμα και τα ακούσματα να είναι ελληνικά και ο Γερμανός έμαθε να ακούει ρεμπέτικο και συρτάκι. Ποτέ όμως δεν έγινε η παραμικρή κίνηση, προκειμένου να μας εφοδιάσουν με υλικό διαφήμισης και προβολής τής Πατρίδας μας. Ούτε βέβαια αναγνωρίστηκε ποτέ η παραμικρή προσπάθεια, που γίνεται εκ μέρους μας και εκ μέρους όλων των Ελλήνων του εξωτερικού». (Απόσπασμα από την εισήγησή μου στο 2^ο Συνέδριο αποδήμων Τρικαλινών 08/2000.

 

Πολιτιστικές δραστηριότητες Ελλήνων της Γερμανίας

Ένα τεράστιο θέμα, που όλοι πρέπει να σκύψουν το κεφάλι και να αφουγκραστούν τα ακούσματα. Σκοπός αυτής της περιγραφής δεν είναι η κριτική σε διάφορα πρόσωπα, είτε αυτά είναι άρχοντες ελλαδικών πρωτευουσών, είτε είναι πολιτικά πρόσωπα. Δυστυχώς οποιαδήποτε πολιτιστική δραστηριότητα για να καρποφορήσει πρέπει να κινείται σε κομματικά πλαίσια. Δηλαδή ο πολιτισμός έχει πάψει να λειτουργεί αυθεντικά, άσπιλα και πάν’ απ’ όλα λεύτερα.

Χωρίζοντας τις πολιτιστικές δραστηριότητες σε δυο τομείς, θα δούμε τόσο τη συγγραφική δραστηριότητα (που είναι και το προσωπικό μου αντικείμενο) αλλά και τις μεμονωμένες δραστηριότητες, όπως για παράδειγμα η προσπάθεια αδελφοποίησης δυο Δήμων, ενός γερμανικού και ενός ελληνικού, αλλά και τις ευαισθησίες και τους τρόπους λειτουργίας των υποτιθέμενων αρχόντων.

Δεν μπορώ να επεκταθώ στο θέμα λόγο σεβασμού προς το χώρο φιλοξενίας του ημερολογίου. Δυο λόγια αρκούν. Στην πρώτη περίπτωση σίγουρα έχουμε θετικές εξελίξεις, σε ό,τι αφορά τις αδελφοποιήσεις, όμως έχουμε και αρνητικές. Παρατηρήθηκαν πολλά απαράδεκτα όχι μόνο στο δικό μας δήμο, αλλά και αλλού. Πρόσφατα έγινε μια αδελφοποίηση με μια κωμόπολη της Ελλάδας και την πόλη Φύρτη της Βαυαρίας. Η όλη προσπάθεια έγινε από δω, η οποία αναγνωρίστηκε από τις εδώ αρχές στο πρόσωπο ενός Έλληνα, αλλά ο δήμαρχος του είπε να μη δώσει συνέχεια παρά μόνο στο πρόσωπο του δημάρχου της ελληνικής κωμόπολης της Ελλάδας!

Σε ότι αφορά το άτομό μου και τη δημοτική αρχή, Τρικάλων, μια παρόμοια προσπάθεια έκανε και ο γράφων, αλλά λόγω αδιαφορίας και υπεροψίας εκ μέρους άλλων δεν οδήγησε πουθενά. Παρά τις ειλικρινείς, πιστεύω, προσπάθειες ορισμένων ευαίσθητων συμπολιτών και παρόλες τις προσωπικές μου προσπάθειες, η δημοτική αρχή της γενέτειράς μου δεν είχε το θάρρος να απαντήσει έστω και αρνητικά. Ως Έλληνας πολίτης που διατηρώ την υπηκοότητά μου, ως ιδιοκτήτης στην Ελλάδα ακίνητης περιουσίας και ως φορολογούμενος απ’ αυτή εδώ τη θέση έχω να δηλώσω τούτο: Δήμαρχοι, Νομάρχες, Βουλευτές και άλλα υψηλά πρόσωπα της ελληνικής πολιτείας έρχονται και παρέρχονται. Οι θεσμοί μένουν. Μ κομματικοποιημένες συμπεριφορές, αλαζονικές και αδιάφορες ακόμα και σε μεμονωμένες περιπτώσεις, τι πολιτιστική παρακαταθήκη αφήνουν για τους μεταγενέστερους δημάρχους και πολίτες; Να γιατί προανέφερα ότι ο πολιτισμός έχει πάψει να λειτουργεί αυθεντικά, άσπιλα και πάν’ απ’ όλα λεύτερα.

Στο ίδιο πλαίσιο βρίσκεται και ο «άγνωστος» συγγραφέας της διασποράς (και δεν αναφέρομαι μόνο στο δικό μου πρόσωπο). Εάν οι άρχοντες αδιαφορούν παντελώς να προβάλλουν τον ελληνικό πολιτισμό μέσω των Ελλήνων της διασποράς, ποιος ο ρόλος της ύπαρξής τους;

Εδώ παρατηρείται (και είναι γνωστό) ότι εκείνος ο συγγραφέας που κάνει κάποια δειλά βήματα πρέπει να έχει κομματική ταυτότητα, να είναι οργανωμένος για να προκόψει… Αυτός είναι ο ρόλος του; Να βγαίνει η επίσημη πολιτεία και να επικαλείται συγγραφείς και εκθέσεις, όπως η 53^η Διεθνής Έκθεση Βιβλίου στη Φρανκφούρτη και η τιμώμενη Ελλάδα- η Ελλάδα των Πέντε Ηπείρων και των θαλασσών;

Σίγουρα σε τέτοιες περιπτώσεις όπως η εν λόγω Έκθεση Βιβλίου, η παρουσία της Ελλάδας οφείλει να είναι πλουραλιστική. Είναι προνόμιό της και της ανήκει. Είναι; Όχι! Σε ό,τι μας αφορά όλα τα χρόνια της παραμονής μας στις Δεύτερες Πατρίδες μας, το μόνο που κάνουμε είναι η παρουσίαση του Πολιτισμού μας και των ιδιαιτέρων πατρίδων μας καθώς και η προβολή των βραβευμένων νεοελλήνων ποιητών και λογοτεχνών. Κοιτάξτε τις ιστοσελίδες να πειστείτε. Δε τίθεται θέμα αμφισβήτησης των αναγνωρισμένων ποιητών μας, άλλα εδώ πρόκειται για εκμετάλλευση - εμπορευματοποίηση του βιβλίου και τίποτε άλλο. Κι εδώ αντιστεκόμαστε. Διότι όσοι πραγματεύονται το βιβλίο και το χρησιμοποιούν ως εμπόρευμα που αποδίδει κέρδη, εκείνο που κάνουν είναι να στραγγαλίζουν το Λόγο ή να τον περιθωριοποιούν και να μετατρέπουν το ΠΝΕΥΜΑ σε ΥΛΗ και να δημιουργούν μια αποσαθρωμένη κοινωνία.

Εδώ που ζούμε σαν απόδημοι ισχύει ο νόμος της επιβίωσης: ή θα γίνεις καλύτερος από τον ντόπιο ή θα μείνεις στο περιθώριο. Το ίδιο ισχύει και για εμάς, που έχουμε το μεράκι να αποτυπώνουμε πάνω σε περγαμηνές, από αυτές που δεν κρέμονται στους τοίχους, σε παπύρους, σε μπανανόφυλλα και σε χαρτί τις πλούσιες μεταναστευτικές εμπειρίες, κρίνοντας και γράφοντας από μια παγκοσμιοποιημένη γωνία, η οποία όμως δεν κατόρθωσε να «παγκοσμιοποιήσει» τη σκέψη μας, που παραμένει Ελληνική με όλη τη σημασία της λέξης. Να ο Ελληνισμός, να η δύναμή του που πάει χαμένη, ανεκμετάλλευτη. Το επίσημο κράτος λάμπει δια της απουσίας του. Να ο θησαυρός, να ο πατριωτισμός, να η συνέχιση του ελληνικού πνεύματος στα ξένα.

Το κατεστημένο, διότι περί αυτού πρόκειται, για να διορθωθεί θα πρέπει η διόρθωση να ξεκινήσει από μέσα απ’ την Ελλάδα. Με άλλα λόγια πρέπει να μορφωθούν οι παρεπιδημούντες εν Ελλάδι αδελφοί να τιμήσουν τους προγόνους μας όπως τους τιμάμε εμείς οι μετανάστες και να μάθουν ότι οι πρόγονοί μας ήταν ο Όμηρος, ο Σωκράτης, ο Πλάτων, ο Αριστοτέλης, ο Πλούταρχος, ο Πυθαγόρας κ.ά. Αυτών οι απόγονοι είμαστε κι αυτών οι κληρονόμοι.

Πέρα λοιπόν από τους κλασικούς θα πρέπει επιτέλους να ενταχτούν και οι νέοι Συγγραφείς στα πολιτιστικά προγράμματα, συμπεριλαμβανομένων και των Συγγραφέων της Ελλάδας, που δεν είναι ούτε λίγοι ούτε «κακοί». Για να μπορεί η αναγνώριση να φτάσει σε όλους. Για να εξακολουθεί ο Φάρος ν’ αστράφτει και στο μέλλον. Αυτός ο Φάρος αποτελεί τη μεγαλύτερη προϋπόθεση για συνέχεια και πολύ περισσότερο να μπορούμε να μιλούμε και να εννοούμε όταν λέμε: «Τιμώμενη Ελλάδα». Κι αυτό καθίσταται μπορετό αν οι δομές των Τ. Α. πάρουν πολιτιστικό χαρακτήρα και όχι μόνο κομματικό, όπως είναι τώρα.

Στις κοινωνίες του σήμερα αποδεικνύεται περίτρανα ότι εκείνο που μπορεί να αλλάξει ή τουλάχιστον να σταθεροποιήσει τα πράγματα, ιδιαίτερα για τη Χώρα μας, είναι η Πνευματική Τροφή και τα Τρίκαλα, στο βαθμό που γνωρίζω, έχουν να παρουσιάσουν πλούτο. Μένει το ενδιαφέρον των τοπικών αρχών να πάρουν αυτή την τροφή στα χέρια τους, να την αναγνωρίσουν, να την ενθαρρύνουν εμπλουτίζοντάς την και να την διαδώσουν. Ιδιαίτερη φροντίδα και αγάπη χρειαζόμαστε κι εμείς που εκπροσωπούμε το Λόγο.

Η εγκατάλειψη, η αδιαφορία και ο ωχαδερφισμός μεταφράζονται ως καταισχύνη όταν η ιστορία μας είναι γραμμένη σε χιλιάδες βιβλία και η κάθε σελίδα αποτελεί μια ιστορία…Μια ιστορία που υμνήθηκε και δοξάστηκε, που πρυτάνευσε και διδάχτηκε στα πανεπιστήμια όλου του κόσμου! Μια πολιτισμική Ιστορία, που οι μόνοι, που πάντα και ποτέ, δεν έδιναν δεκάρα ήταν οι ντόπιοι Έλληνες, που δυστυχώς, φτάνουν στις μέρες μας σαν αγοραίοι, έμποροι και πραματευτάδες.

Αυτή η αδιαφορία της μητρόπολης και των τοπικών κοινωνιών οδήγησε πολλούς από μας να βγάζουμε μόνοι μας βιβλία. Να τα διαθέτουμε σε δωρεές διότι θεωρούμε ότι ο Λόγος δεν είναι κτήμα μας και δεν έχει όρια. ’νθρωποι, επίσης του Λόγου, ειρωνεύονται, χλευάζουν· άλλοι όταν μπορούν σπιλώνουν τους συγγραφείς και τα έργα τους, ανάμεσα και επιστήμονες που ακόμα δεν είδαν από πού βγαίνει ο ήλιος και ανάμεσα και συμπολίτες μας, που όταν μιλάς για την Πατρίδα σε κατακρίνουν για ρατσιστή και φασίστα.

Τι έφταιξε αλήθεια και έγινε ο κόσμος μας τόσο φτηνός και ρηχός;

Διεθνές γίγνεσθαι χωρίς ελληνικό πολιτισμό δεν γίνεται. ’νθρωποι, συμπολίτες Τρικαλινοί και απανταχού Έλληνες, ας σταθούμε στο ύψος των περιστάσεων.

Εν κατακλείδι. Εάν η ελληνική πολιτεία και ιδιαίτερα οι τοπικές πολιτείες ενδιαφέρονται πραγματικά για τον ελληνισμό της διασποράς δεν έχουν παρά να το δείξουν στην πράξη. Η προβολή της Ελλάδας στο εξωτερικό στο μεγαλύτερο ποσοστό, γίνεται από μας. Κι ένα μεγάλο μέρος της αναστήλωσης της εθνικής οικονομίας το οφείλουν σ’ εμάς. Όμως, με όσα καταγράφηκαν, η αδιαφορία συνεχίζεται με συνοδεία τη υπεροψία και την μεγαλοστομία. Κι αυτό μας απογοητεύει και μας κουράζει. Κάτι κινήσεις που μέχρι τώρα έγιναν στα Τρίκαλα για τους απόδημους συμπολίτες, σε ότι με αφορά δεν είδα τίποτα. ’λλος χαρακτήρας δίνεται στη συνάντηση των Τρικαλινών αποδήμων στο τόπο τους, αλλά άλλα συμπεράσματα βγαίνουν.

Ευελπιστώ το Τρικαλινό Ημερολόγιο να ευαισθητοποιήσει και τους πολίτες εκείνους που διατυπώνουν άποψη και περισσότερο τον κόσμο όλων των Τεχνών και βεβαίως τους άρχοντες, που θα πρέπει να κατανοήσουν τους πραγματικούς τοπικούς σκοπούς συμπεριλαμβάνοντας και το απόδημο στοιχείο.

 

Ε.Ε. - Γερμανία - χειμώνας 2002 

www.fasoulas.de
vaios@fasoulas.de 

Το κείμενο εκφράζει την άποψη του συγγραφέα

Όταν "κοιμάσαι" άλλος γράφει ιστορία
ο μετανάστης

 ΑΡΧΕΙΟ