η φωνή σου

η στήλη μας

Αλέξανδρος ο Μέγας

Alexander der Grosse

ΘΡΑΚΗ - ΕΒΡΟΣ
ΓΑΣΤΡΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ
του Μιχάλη Χαραλαμπίδη*

Δεν υπάρχει επιστήμη, διανοητική παραγωγή χωρίς βίωμα. Μπορεί να υπάρξει μόνο ως κατανάλωση γνώσεων ή φωτοαντίγραφα της σκέψης, της διανοητικής παραγωγής άλλων. Έτσι, αυτά που θα σας πω βρίσκονται στα βιώματα, στις εικόνες που είχα από την 'Ανθεια, όταν σε μικρή ηλικία ανέβαινα τα καλοκαίρια, τις διακοπές, από την Αλεξανδρούπολη στο Αετοχώρι. Έμειναν πάντοτε χαραγμένες στο μυαλό μου οι εικόνες των βουβαλιών, του όμορφου ζώου που έφερε ο Μέγας Αλέξανδρος στην Ευρώπη από τις Ινδίες. Μια άλλη ανθρωπολογία θα το ονόμαζε ιερό ζώο. Ενώ όμως στην Ελλάδα τα βουβάλια εξαφανίσθηκαν, στην Ιταλία από το γάλα τους παράγεται αυτό το θαυμάσιο τυρί, η Μοτσαρέλα. Ένα προϊόν τοπικό και τυπικό που στέκεται στη διεθνή αγορά, είναι παγκοσμιοποιημένο. Γιατί όμως στην Ελλάδα δεν επέζησαν αλλά και γιατί να μην αναβιώσουν;
Η άλλη εικόνα αφορά το πανηγύρι της 6^ης Αυγούστου σε ένα τοπίο όπου συναντιόνταν το ποτάμι, η θάλασσα και η γη και σκεπαζόταν τότε από ένα πλούσιο, πολύμορφο δάσος. Παρά φύσιν αντιλήψεις κατέστρεψαν αυτό το τεράστιο πόρο ζωής, το ζωογόνο δάσος.
Το βιβλίο που σας παρουσιάζω έρχεται να καλύψει ένα τεράστιο κενό, επιστημονικό, πανεπιστημιακό, πολιτικό, για τον αγροτικό χώρο. Αυτό το κενό ερμηνεύει την εικόνα ερημοποίησης της ελληνικής υπαίθρου. Τις ιδέες αυτές ανέπτυξα από το 1975, ήθελα να προλάβω την ερημοποίηση αλλά δυστυχώς δεν είχα συνομιλητές στην Ελλάδα. Γι' αυτό πρέπει να πω ότι, αν ήμουν στη θέση των κυβερνώντων και των αντιπολιτευόμενων που έχουν την ευθύνη, θα ζητούσα κατ' αρχήν δημόσια συγγνώμη από τους αγρότες.
Είναι όμως τόσο μεγάλο το δράμα της ελληνικής υπαίθρου και η ευθύνη τους, ώστε αν ήμουν στη θέση τους θα αποχωρούσα απ' τη δημόσια ζωή. Αυτοί οι άνθρωποι οφείλουν να εξηγήσουν στο λαό: Γιατί στην Αυστρία έχουμε 70-80 χιλιάδες αγροτουριστικές επιχειρήσεις και στην Ελλάδα αυτές είναι ελάχιστες ή ανύπαρκτες; Γιατί η Ιταλία έχει 100 χιλιάδες ετικέτες κρασιών ενώ η Ελλάδα ελάχιστες; Εδώ ήθελαν να κόψουν τις ελιές και χρησιμοποιούσαν όλοι ως άλλοθι την Ευρωπαϊκή Ένωση για να καλύψουν τη γραφειοκρατική αδράνεια και ανεπάρκειά τους. Πρέπει να εξηγήσουν όμως πού και πώς καταναλώθηκαν οι ευρωπαϊκή πόροι. Οι δημιουργοί της ερημοποίησης δεν μπορούν να γίνουν δημιουργοί της αναγέννησης.
Το βιβλίο προτείνει ένα νέο λεξιλόγιο, ένα νέο αλφάβητο ερμηνείας του αγροτικού χώρου σε μια περίοδο πολιτικού, κομματικού και διανοητικού αναλφαβητισμού.
Δύο μπορεί να είναι τα θεμέλια, οι αφετηρίες μιας νέας πολιτικής για τον αγροτικό χώρο, την ύπαιθρο.
Το πρώτο αφορά τον επανακαθορισμό των σχέσεων πόλεως-υπαίθρου. Ειδικά στην Ελλάδα αυτή η σχέση πήρε μορφές σύγκρουσης πολέμου και ακολουθεί έναν βίαιο καταστροφικό κύκλο. Εγκατάλειψη υπαίθρου, διόγκωση πόλεων, καταστροφή της υπαίθρου. Η πόλη τρώει την ύπαιθρο. Ένα είδος τοποφαγίας και αγροφαγίας. Το βιβλίο σε αντίθεση με αυτή προτείνει μια οπτική, μια ματιά Αγροφιλίας, αυτός είναι ο τίτλος του. Γνώμη μου είναι ότι ένα ρεύμα Αγροφιλίας θα κυριαρχήσει στην Ελλάδα το νέο αιώνα και θα διαμορφώσει αρμονικές σχέσεις ανάμεσα στην ύπαιθρο και τις πόλεις.
Η περιοχή της Αλεξανδρούπολης εξελίσσεται με βάση το καταστροφικό πρότυπο, αυτό της αγροφαγίας. Η λάβα, η κηλίδα του τσιμέντου από το κέντρο της Αλεξανδρούπολης ξεχύνεται προς τα δυτικά και βόρεια και καταστρέφει την απροστάτευτη ύπαιθρο. Καταστρέφει τη Χιλή, τη Μάκρη και έρχεται προς την 'Ανθεια. Για την αποφυγή αυτού του κατακλυσμού πρότεινα εδώ και χρόνια το σχεδιασμό μιας ευρύτερης Αγροτικής μητρόπολης ή Οικολογικής μητρόπολης που θα περικλείει την περιοχή από την Μαρώνεια, την Κίρκη, την Τραϊανούπολη, την Αλεξανδρούπολη, τη Μάκρη, τη Ρωμανία. Στα πλαίσια αυτού του ορίζοντα οφείλει να δει ένα σχεδιασμό που θα συνθέτει μια πόλη, την Τραϊανούπολη, ως σύστημα μικρών χωριών. Μια χωροταξική και πολεοδομική αναγέννηση θα συνοδεύεται από μια αρχιτεκτονική αναγέννηση. Δεν μπορεί να υπάρξει αναγέννηση του αγροτικού χώρου χωρίς την αρχιτεκτονική αναγέννηση. Με μεγάλη μου θλίψη αλλά και οργή διαπίστωσα ότι οι έννοιες τις θρακικής αρχιτεκτονικής και Αρχιτεκτονικής αναγέννησης απουσιάζουν στην Ελλάδα και ειδικά στη Θράκη ακόμη και απ' τα πανεπιστήμια.
Δυστυχώς, όταν παρακολουθήσει κανείς τα εθνικά συνέδρια των Δημάρχων και των Νομαρχών -δεν μιλώ για τα κόμματα, εκεί υπάρχει σκοτάδι- παρατηρεί απουσία λόγου και ιδεών γι' αυτά τα ζητήματα. Η σημερινή μας συνομιλία αποσκοπεί στην ανάδειξη του λόγου, των ιδεών, των προτάσεων.
Η νέα δημοτική αρχή, τόσο εδώ όσο και στην Αλεξανδρούπολη, οφείλει να συγκροτήσει μια επιτροπή νέου χωροταξικού και πολεοδομικού σχεδιασμού που θα επανασχεδιάσει την περιοχή. Στα πλαίσια αυτών των επιτροπών πρέπει να συγκροτηθεί μια επιτροπή που θα ονομαστεί Κοσμητεία Τοπίου. Μια παραδοσιακή λειτουργία της γεωργίας και του αγροτικού χώρου είναι η παραγωγή τοπίου. Οι καλλιέργειες, οι αμπελώνες, οι ελαιώνες, που κυριαρχούσαν κάποτε εδώ, ομόρφαιναν το τοπίο, παρήγαγαν τοπίο. Όπως και οι αγρότες Μάστορες των Μεταξάδων, της Μαρώνειας, οι Σανταίοι Μάστορες του Αετοχωρίου, των Πεύκων παρήγαγαν θαυμάσιους αρχιτεκτονικά οικισμούς. Έτσι εξηγείται το μεγάλο ενδιαφέρον μου για τους Μεταξάδες και τη Μαρώνεια. Οι οικισμοί αυτοί έλκουν και μπορούν να προκαλέσουν ροή ανθρώπων, τουριστών, να γίνουν βιτρίνα των γεωργικών προϊόντων.
'Ανθρωποι αναπτυγμένης και υψηλής αισθητικής, παραγωγικά μυαλά, εκτός των πολλών άλλων μπορούν να διαμορφώσουν την έκταση από το σημείο που ήταν πριν δεκαετίες η χαρακτηριστική Τουλούμπα της 'Ανθειας έως τον Αλευρόμυλο. Εδώ μπορεί να διαμορφωθεί η Αγορά με την πολιτική και την οικονομική έννοια. Η αγορά, ως προς τη δεύτερη διάσταση, να αποτελέσει Αγορά των Παραγωγών παραδοσιακών, τυπικών, τοπικών και βιολογικών προϊόντων.
Η ανασκαφή, αναβάθμιση και αναβίωση του τεράστιου παραγωγικού, διατροφικού, γαστρονομικού πλούτου της Θράκης είναι η άλλη αφετηρία για την αγροτική αναγέννηση. Η διατροφική και γαστρονομική αναγέννηση είναι συνώνυμη της αναγέννησης της υπαίθρου. Ένας τεράστιος διατροφικός και γαστρονομικός πλούτος εξαφανίστηκε στο όνομα ψευτοεκσυγχρονιστικών πολιτικών που χαρακτήριζαν όλο το κομματικό φάσμα. Η γεωργία, προϊόντα και γεύσεις, με ιστορία χιλιετηρίδων θεωρήθηκαν κατάλοιπα του παρελθόντος που έπρεπε να εξαφανιστούν. Περιφρονήθηκε η θρακική Βαρβάρα με ιστορία πολλών χιλιετιών και επιλέχθηκαν τα κορν φλέικς. Αυτές οι ιδέες και οι πολιτικές εξαφάνισαν μια πλούσια στη Θράκη γαστρονομική γεωργία. Έτσι η χώρα έγινε ελλειμματική σε τρόφιμα αντί να είναι εξαγωγική.
Δεν το έκαναν επί δεκαετίες τόσο οι κυβερνήσεις, τα πανεπιστήμια όσο και οι Αυτοδιοικήσεις. Οφείλουν να το κάνουν σήμερα. Γνωρίζοντας τη γραφειοκρατική αδράνεια των θεσμών θα πρότεινα στο σύλλογό σας να πρωταγωνιστήσει σε τοπικό επίπεδο. Να εξερευνήσει, να καταγράψει και να εκδώσει σε έναν 'Ατλαντα το τεράστιο, παραγωγικό, διατροφικό και γαστρονομικό πλούτο της περιοχής των Θρακών, των Ποντίων, των Καππαδόκων προσφύγων. Έχετε γαστρονομικούς γαλαξίες ασυναγώνιστους που τους αγνοείτε. Μια μεγάλη ελπίδα είναι όλα αυτά τα παρασκευάσματα των γυναικών του συλλόγου σας τα οποία πρέπει να επιστρέψουν στη διατροφή και τη ζωή σας. Αυτός ο πλούτος όχι μόνον αγνοήθηκε αλλά και υποτιμήθηκε. Όπως το λάδι της Λακωνίας έτσι και το μέλι του Έβρου είναι υποτιμημένο στην αγορά. Είναι υποτιμημένα τα αλλαντικά Θράκης, οι καβουρμάδες. Τους αδικεί η συσκευασία τους. Μιλώντας στο Τρίγωνο, όπως και στο Σουφλί, τους πρότεινα να τους παρουσιάζουν σε γυάλινες φιάλες.
Ο σύλλογός σας, σε συνεργασία με τους δασκάλους και τους καθηγητές, μπορούν να αναλάβουν αυτό το έργο της ανακάλυψης αυτού του διατροφικού πλούτου. Μπορούν να προωθήσουν ένα πρόγραμμα διατροφικής εκπαίδευσης, όπου πρωταγωνιστές θα είναι οι ίδιοι οι μαθητές και οι οικογένειές τους, οι παππούδες και οι γιαγιάδες.
Μια στιγμή αναβάθμισης, παρουσίασης και επιστροφής με σύγχρονες μορφές αυτού του παραγωγικού, διατροφικού και γαστρονομικού πολιτισμού αιώνων είναι οι εκδηλώσεις του συλλόγου σας τον Αύγουστο, που, κατά τη γνώμη μου, πρέπει να εμπλουτιστούν και να μεταλλαχθούν. Η μουσική και ο χορός είναι έκφραση του πολιτισμού ενός λαού. Στην αρχαία Ελλάδα τους αχόρευτους τους θεωρούσαν ακοινώνητους. Ο πολιτισμός όμως ενός λαού εκφράζεται, κύρια, στις μορφές παραγωγής και δημιουργίας του. Εάν όλοι γίνουν "φύλακες συνόρων" και "πενταετείς οπλίτες" δεν μπορούμε να μιλάμε για πολιτισμό.
Θα σας πρότεινα λοιπόν να ονομάσετε το 2003 έτος Θρακικής Βαρβάρας ή έτος Θρακικής Πίτας. Μια από τις μέρες των εκδηλώσεών σας να αναφέρεται στη Βαρβάρα ή τις Πίτες. Τις θαυμάσιες Θρακιώτικες πίτες. Σε συνεργασία με τις γυναίκες του Τριγώνου μπορεί να γίνει μια Μεσογειακή και Ευξείνια συνάντηση Πίτας.
Πετώντας στα σκουπίδια όλες εκείνες τις ιδέες και τα κόμπλεξ που περιφρονούσαν και υποτιμούσαν τον τόπο καταγωγής, την εικόνα της υπαίθρου, του ανθρώπου της υπαίθρου, του αγρότη, των προϊόντων, μπορείτε να δείτε αληθινά, σύγχρονα, με φαντασία το μέλλον, τη ζωή. Μπορεί να είναι γεμάτος υπερηφάνεια αυτός που κατοικεί και δημιουργεί στην ύπαιθρο. Είναι πολύ in να είσαι αγρότης σήμερα και θα είναι στο νέο αιώνα.
Πρέπει να τονίσουμε ότι, δυστυχώς, δεν υπήρξε αυτά τα χρόνια μια επαρκής και υπεύθυνη ομάδα Ελλήνων υπουργών, υφυπουργών, ευρωβουλευτών, επιτρόπων που θα υπερασπίζονταν τα συμφέροντα της ελληνικής γεωργίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Δεν έκαναν αυτό που ήταν αυτονόητο για τους Πορτογάλους, Ισπανούς, Ιταλούς, Γάλλους, Δανούς συναδέλφους τους. Εμείς μπορούσαμε και μπορούμε να το κάνουμε.
Τέλος αυτό που παρατηρείται στην Ελλάδα και στη Θράκη είναι η απουσία μνήμης, μνημείων, έχουμε πόλεις με φτωχή μνημειακότητα. Δεν υπάρχει ένα μνημείο, ένα άγαλμα ενός μεγάλου Θρακιώτη, του Θουκυδίδη. Η μεγάλη στρατηγική και πολιτική του σκέψη, που διαρκώς επαναπροτείνεται ως σύγχρονη, διατυπώθηκε σ' αυτά τα χώματα. Ελάχιστα έζησε στην Αθήνα, ο τόπος κατοικίας και δημιουργίας του ήταν η γη μας. Δεν υπάρχει ένα μνημείο για το Σπάρτακο, αυτή τη μεγάλη μορφή που έκφρασε κοινωνικές ανακατατάξεις, φιλοσοφικά και πολιτικά ρεύματα. Πιστεύω ότι σε λίγους μήνες θα έχω έτοιμο ένα βιβλίο γι' αυτόν. Γιατί να μην υπάρχουν εδώ οι ανάλογες σπουδές και διεθνείς συναντήσεις για τις σύγχρονες μορφές δουλείας που θα είναι αφιερωμένες σ' αυτόν; Χαίρομαι, που, έστω και σ' αυτό το μικρό βαθμό, ο σύλλογός σας διατηρεί τη μνήμη του. Χρόνια πριν ήθελα να συμβάλω στην ανάκτηση της μνήμης του μεγάλου Θρακιώτη και Πόντιου, του Χρυσάνθου Τραπεζούντος.
Αυτές οι μορφές ενισχύουν τη μνήμη μας σε μια περίοδο που άγριες δυνάμεις επιδιώκουν μια παγκοσμιοποιημένη αμνησία. Αποτελούν όμως και εκφράσεις της Θρακικότητάς μας στα πλαίσια του ευρύτερου πολυκεντρικού ελληνισμού.

* Από την ομιλία του Μιχάλη Χαραλαμπίδη σε εκδήλωση του πολιτιστικού συλλόγου 'Ανθειας, ο "Σπάρτακος".
Κατά την εκδήλωση παρουσιάστηκε το βιβλίο του "ΑΓΡΟΦΙΛΙΑ" αγροτική αναγέννηση νέα "αγροτικότητα", εκδόσεις Γόρδιος.

Η εκδήλωση έγινε το Σάββατο 8 Φεβρουαρίου 2003

Όταν "κοιμάσαι" άλλος γράφει ιστορία
ο μετανάστης

 ΑΡΧΕΙΟ